Η Σουηδία ως παγκόσμιο πρότυπο

Πριν λίγους μήνες διάβασα ένα άρθρο που αντίκρουε το «σκανδιναβικό μοντέλο» και κατέρριπτε τον μύθο του «παράδεισου» για τη Σουηδία.
Συντάκτης του ήταν ο πρόεδρος της Henschen & Associates, Jon Henschen (το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Foundation for Economic Education).
Μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι οι ημέρες οικονομικές δόξας για τη Σουηδία έλαβαν χώρα πριν από τη δεκαετία του 1960, όταν διέθετε ελεύθερη οικονομία, χαμηλή ρύθμιση και πολύ πλούτο. Μεταξύ 1870 και 1950, η Σουηδία παρουσίασε την υψηλότερη αύξηση στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και μετατράπηκε σε μια από τις πλουσιότερες χώρες, πίσω από την Ελβετία, τις ΗΠΑ και τη Δανία. Τη δεκαετία του 1960, η Σουηδία άρχισε να αναδιανέμει τον πλούτο, «παύοντας» έτσι τη δημιουργία πλούτου.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η χώρα είχε αυξανόμενα οικονομικά προβλήματα επειδή συνέχισε να αναδιανέμει τον πλούτο που δεν δημιουργούσε. Ήταν η περίοδος που πολλοί από τους πλούσιους και τους επιχειρηματίες, εγκατάλειψαν τη Σουηδία.
«Πολλοί θεωρούν τη Σουηδία σοσιαλιστική. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η χώρα είναι καπιταλιστική. Το προσωπικό εισόδημα φορολογείται με συντελεστή 61,85%, με 7% συντελεστή για την κοινωνική ασφάλιση στους μισθωτούς. Επίσης, η Σουηδία διαθέτει φόρο κατανάλωσης 25%. Για αυτές τις θυσίες οικονομικής ελευθερίας, η Σουηδία προσφέρει στους πολίτες πολύ γενναίες παροχές, όπως, για παράδειγμα, γονική άδεια από την εργασία έως 16 μήνες, με παροχή 80% επί της αμοιβής».
Στη συνέχεια, ωστόσο, ο αρθρογράφος εστιάζει ειδικά στον κλάδο υγειονομικής περίθαλψης, ένα υποτιθέμενο «δυνατό χαρτί» για τη σκανδιναβική χώρα, υπογραμμίζοντας ότι η αλήθεια είναι πως οι τεχνολογίες της υγειονομικής περίθαλψης και τα περισσότερα φάρμακα, εφευρέθηκαν και εφαρμόστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε μια ανταγωνιστική αγορά. «Στη Σουηδία, η κυβέρνηση προσπαθεί να τιμολογήσει την υγειονομική περίθαλψη σχεδόν στο μηδέν, συνεπώς η ζήτηση είναι απεριόριστη. Ωστόσο, οι πόροι είναι περιορισμένοι, με αποτέλεσμα την κατανομή της υγειονομικής περίθαλψης. Οι μακριές γραμμές αναμονής στα νοσοκομεία είναι ο κανόνας στη χώρα, σχολιάζεται. Όπως και οι Καναδοί, πολλοί Σουηδοί θα πάνε σε άλλες χώρες για να λάβουν έγκαιρη θεραπεία.
Ο οικονομολόγος Andreas Bergh, εξηγεί ότι οι Σουηδοί είναι υγιείς όχι λόγω του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, αλλά επειδή τρώνε υγιεινά τρόφιμα και είναι σωματικά δραστήριοι.
Μια πτυχή των φόρων στη Σουηδία που δεν είναι γνωστή, είναι ότι, ενώ οι φόροι είναι υψηλοί στην εργασία, είναι σχετικά χαμηλοί για τις εταιρείες (22%) και το κεφάλαιο. Η διατήρηση των φόρων σε χαμηλό επίπεδο εμποδίζει τις εταιρείες και το κεφάλαιο να μεταβούν σε άλλες χώρες. Οι αλλαγές του 1994 απελευθέρωσαν τα πάντα, από τα ταξί, τις αεροπορικές γραμμές, τις σιδηροδρομικές μεταφορές, την ηλεκτρική ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες και τις σχολικές επιλογές. Αυτά τα καπιταλιστικά χαρακτηριστικά βοήθησαν στη διατήρηση του υψηλού επιπέδου διαβίωσης της Σουηδίας, αλλά τα “σύννεφα” βρίσκονται στον ορίζοντα, όπως ο γηράσκων πληθυσμός, η ραγδαία άνοδος των τιμών κατοικιών και οι ανειδίκευτοι εργαζόμενοι. Οι παραπάνω δημοσιονομικές προκλήσεις έχουν επιδεινωθεί από τη μετανάστευση. Τα μοντέλα είναι μη βιώσιμα», σχολίαζε ο αρθρογράφος.

Ας απαντήσουμε.
Έχει δίκιο; Σε πολλά, ναι.
Ωστόσο, από τη στιγμή που ορισμένοι υποδύονται τους σκληρούς ρεαλιστές, το ζήτημα είναι να μιλούν σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο και την τωρινή κατάσταση στην υφήλιο. Με βάση, λοιπόν, την κατάσταση που επικρατεί στις υπόλοιπες χώρες, εντός ΕΕ και ειδικά εκτός ΕΕ (που η κατάσταση είναι ομολογουμένως χειρότερη, γιατί όπως και να το κάνουμε η ΕΕ είναι η καλύτερη περιοχή για να ζεις), η Σουηδία σίγουρα βρίσκεται μίλια μακριά. Μπροστά.
Από τους οικονομολόγους έως τους απλούς πολίτες, οι οποίοι προσπαθούν να βρουν την παραμικρή ατέλεια προκειμένου να μην νιώσουν ότι η δική τους χώρα βρίσκεται αυτή τη στιγμή πολύ πίσω. Και, σε ό,τι αφορά στους απλούς πολίτες (τους συμπολίτες μας Έλληνες στην προκειμένη περίπτωση), διαπιστώνω ένα κοινό μεταξύ των πολέμιων: ότι δεν έχουν πάει στη Σουηδία.
Έχω ακούσει πολλές φορές για άστεγους στη Σουηδία κλπ. Για «κατάντια της Σουηδίας», όπως αναφέρεται σε βίντεο που έχουν ανεβάσει ορισμένοι στο YouTube. Για αυτοκτονίες (ε ναι, αν ζεις κεντρικά και βόρεια είναι δύσκολο να «την παλέψεις» με τον καιρό) κλπ. Ναι, τα προβλήματα είναι υπαρκτά. Όμως, οι υπόλοιπες χώρες είναι σε καλύτερη μοίρα;

Στην πραγματικότητα, είναι σε πολύ χειρότερη μοίρα. Οι λόγοι είναι πολλοί και θα παρατεθούν παρακάτω. Οπότε, αντί να προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε τα αδικαιολόγητα επικαλούμενοι τα προβλήματα των άλλων, ας κοιτάξουμε τα δικά μας, τα οποία είναι ασύγκριτα περισσότερα. Διότι η επίκληση των άλλων κρύβει κατά βάθος την άρνηση για εξέλιξη και υπέρβαση. Η υπέρβαση, προσωπική και κοινωνική, θέλει πολύ κόπο και ορισμένοι δεν είναι διατεθειμένοι να μπουν σε αυτή τη διαδικασία. Ας πάρουμε, λοιπόν, παράδειγμα από τη μοναδική χώρα που πέτυχε στόχους που καμία άλλη χώρα δεν κατάφερε να πετύχει.

Είναι η Σουηδία η καλύτερη χώρα για να ζεις;

Δεν υπάρχει απάντηση, η χώρα διαμονής εξαρτάται από έναν αριθμό συγκυριών και προτιμήσεων. Για παράδειγμα, αν είσαι λάτρης του καλού καιρού, σίγουρα δεν θα προσαρμοστείς εύκολα. Όμως, η Σουηδία παρουσιάζει μία σειρά από άλλο πλεονεκτήματα και γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί παγκόσμιο πρότυπο.
Η Σουηδία διαφέρει από τις άλλες, επίσης ασύλληπτα ανεπτυγμένες σκανδιναβικές χώρες. Κι αυτό διότι είναι πιο φιλόξενη. Δεν είναι Δανία, η οποία κατάσχει τα πολύτιμα αντικείμενα των προσφύγων και σκοπεύει να εξορίσει τους μετανάστες σε νησιά. Και το «πληρώνει», με την άνοδο της ακροδεξιάς που εκμεταλλεύτηκε την οργή για την κατάχρηση δικαιωμάτων από μουσουλμάνους. Δεν υιοθέτησε, όμως, ακραίες πρακτικές, αλλά εποικοδομητικές. Πχ, ανάγκασε όλους τους ξένους να μάθουν σουηδικά.
Η σουηδική κοινωνία αποτελείται από αληθινά (και όχι τυπικά) ευγενικούς ανθρώπους. Σίγουρα πιο απόμακρους σε σύγκριση με τους κατοίκους των μεσογειακών χωρών, αλλά πιο ζεστούς και σωστούς όταν κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους. Είναι διαφορετική κουλτούρα. Ποτέ δεν κατάλαβα την «τσίχλα» των «κρύων Σουηδών» κλπ. Η αληθινή ευγένεια και το χαμόγελο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των Σουηδών. Δεν υπάρχουν τα τυπικά «κύριος/κυρία», ούτε ο πληθυντικός ευγενείας. Μάλιστα, θεωρείται προσπάθεια κακόβουλης προσέγγισης αν τα χρησιμοποιήσεις. Και αυτό σαν μία ακόμη απόδειξη ότι όλοι είναι ίσοι.

Και ερχόμαστε τώρα σε ένα από τα δύο χαρακτηριστικά που με εντυπωσίασαν στη σουηδική κοινωνία. Χαρακτηριστικά που δεν έχουν πολλές από τις κοινωνίες, κατ’ επιλογή των πολιτών τους. Ισότητα. Ισότητα μεταξύ όλων, στα απλά και τα σύνθετα. Ισότητα μεταξύ όσων έχουν εκατομμύρια και όσων έχουν στην τσέπη τους δέκα κορώνες. Κανείς δεν χαίρει ιδιαίτερης αντιμετώπισης σε, πχ, δημόσια υπηρεσία λόγω του κύρους, της περιουσίας ή της εθνικότητάς του. Ισότητα μεταξύ straight και gay, ισότητα μεταξύ γιου βιομήχανου και γιου αγρότη. Το κριτήριο είναι πάντα ένα: η ευγένειά σου, η προσωπικότητά σου. Επιπλέον, δεν έχω βιώσει σε καμία χώρα από όσες έχω ταξιδέψει την ισότητα και την πρόνοια της Σουηδίας για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Έχουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας. Και αυτός είναι ο λόγος που πραγματικά αγάπησα αυτήν την κοινωνία, με τα όποια ελαττώματά της. Καθημερινά έβλεπα, πχ, άτομα με σύνδρομο Down ή αναπηρικά προβλήματα να παίρνουν το λεωφορείο για να πάνε στη δουλειά τους. Αυτό θα έπρεπε να είναι παντού το φυσιολογικό. Είναι όμως τόσο μακρινό στις υπόλοιπες χώρες. Ενδεικτικά, στην Ελλάδα η πλειοψηφία δεν δίνει δεκάρα, και αυτή είναι η αλήθεια. Υπάρχει μία μειοψηφία φωτεινών εξαιρέσεων, η οποία, δυστυχώς, πολλές φορές υπερκαλύπτεται από την παγερά αδιάφορη πλειοψηφία.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό έχει να κάνει με την απλότητα. Τον πολύ απλό και δημιουργικό τρόπο ζωής που έχουν καθιερώσει οι Σουηδοί, έχοντας ξεπεράσει σημαντικά κόμπλεξ που ταλανίζουν ακόμη ευρωπαϊκές κοινωνίες (βλέπε Βαλκάνια και Ανατολική Ευρώπη). Στη Σουηδία είναι τεράστια αγένεια να ρωτήσεις κάποιον πόσα χρήματα βγάζει. Δεν ενδιαφέρει πραγματικά κανέναν. Ούτε φίλους, ούτε τον/την δυνητικό/ή σύντροφό σου. Δεν υπάρχει καμία ανάγκη για «show-off». Αυτό με είχε εντυπωσιάσει αρχικά και συνεχίζει να με εντυπωσιάζει. Ο ευκατάστατος ή πλούσιος τις περισσότερες φορές δεν έχει φράχτη στο σπίτι του. Πηγαίνει στη δουλειά του με το λεωφορείο ή με το ποδήλατο. Γιατί έτσι έχει μάθει και έτσι, εκτιμώ, είναι το σωστό. Οι σύντροφοι δεν δίνουν δεκάρα για το ακριβό αμάξι ή την περιουσία. Η φιγούρα αυτή αντικαθίσταται με έναν περίπατο στη φύση, με έναν ζεστό καφέ στο χέρι. Τα χρήματα είναι ένα απλά ένα μέσο στη ζωή. Όσο γραφικός και αν γίνω, θα συνεχίζω να λέω ότι αν ένας μέσος Βαλκάνιος είχε τα χρήματα ενός μέσου Σουηδού, το μόνο που θα έκανε όλη την ημέρα είναι βόλτες μπροστά από τις καφετέριες με το ακριβό του αμάξι.
Τώρα, βέβαια, κάποιος θα πει πως η Σουηδία έχει λύσει το οικονομικό θέμα και γι’ αυτό έχει αποβάλει αυτά τα κόμπλεξ. Πολύ σωστά. Τα έλυσε όμως. Και αυτό γιατί εστίασε επί δεκαετίες κατά πολύ σε έναν καίριο παράγοντα: την παιδεία. Επίσης, και στην Ελλάδα προ-κρίσης χρήματα υπήρχαν, ωστόσο δεν είδα κανέναν πλούσιο να κάνει ποδήλατο καθημερινά για να πάει στη δουλειά του.
Επιπρόσθετα, ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία με γοήτευσαν στη σουηδική κοινωνία είναι ο τεράστιος σεβασμός για το περιβάλλον και την «πράσινη» ενέργεια, η ανακύκλωση κάθε είδους απορριμμάτων, η αγάπη για τη γυμναστική (είναι απίστευτο το ότι βγαίνουν καθημερινά για τρέξιμο με -10 βαθμού Κελσίου!).

Πώς αντιμετώπισε η Σουηδία την κρίση

Μιας και η Ελλάδα περνά μία φάση οικονομικής κρίσης (κυρίως κρίση αξιών, εκτιμώ) την τελευταία δεκαετία, θα μπορούσαμε να πάρουμε παράδειγμα. Η Σουηδία διαθέτει ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα χρέους και πολλά άλλα οικονομικά πλεονεκτήματα σήμερα, αλλά αυτό δεν συνέβαινε πάντοτε.
Η σουηδική οικονομία υπέφερε από χαμηλή ανάπτυξη και υψηλό πληθωρισμό, ενώ η σουηδική κορώνα υποτιμήθηκε επανειλημμένα. Η Σουηδία επλήγη επίσης από μια βαθιά οικονομική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Οι τράπεζες έγιναν ασταθείς και οι δύο κρατικοποιήθηκαν, η ανεργία αυξήθηκε ραγδαία, με το δημόσιο χρέος να τίθεται εκτός ελέγχου.
Ο δρόμος πίσω στη σταθερότητα και την επιτυχία δεν ήταν εύκολος. Ωστόσο, με την επιδίωξη εφευρετικών και θαρραλέων μεταρρυθμίσεων και τη δέσμευσή τους, η Σουηδία έχει μεταμορφώσει την οικονομία της.
Από την κρίση της δεκαετίας του ’90, οι σουηδικές κυβερνήσεις εξισορροπούν τον προϋπολογισμό εδώ και πάνω από μια δεκαετία και συνέχισαν να το πράττουν ακόμη και μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008.
Πώς έγινε όμως αυτό; Η Σουηδία επανέλαβε την οικονομική της διακυβέρνηση με μια σειρά καινοτόμων κανονισμών. Πρώτον, το 1996 θεσπίστηκε ανώτατο όριο για τις δημόσιες δαπάνες. Αυτό συνοδεύτηκε από την προσθήκη του «στόχου πλεονάσματος» στον κρατικό προϋπολογισμό. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις αντιμετωπίστηκαν με ευρεία υποστήριξη από όλο το πολιτικό φάσμα στη Σουηδία. Βοήθησαν να διασφαλιστεί ότι το υψηλό χρέος δεν συσσωρεύεται και ότι το χρέος δεν μετακυλίεται στις μελλοντικές γενιές. Επιπλέον, το 2007 δημιουργήθηκε το σουηδικό συμβούλιο δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτή η επιτροπή εμπειρογνωμόνων ελέγχει τις πολιτικές αποφάσεις της κυβέρνησης σχετικά με τα δημόσια οικονομικά και έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι θα παραμείνει συνεπής με τους στόχους της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της μακροπρόθεσμης οικονομικής βιωσιμότητας.
Ενώ οι κυβερνήσεις με μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα εφαρμόζουν μέτρα λιτότητας αυξάνοντας τους φόρους και μειώνοντας τις δημόσιες δαπάνες, η Σουηδία απέφυγε αυτές τις δυσκολίες. Στην πραγματικότητα, οι φόροι στη Σουηδία έχουν μειωθεί από τότε που ξεκίνησε η κρίση. Η Σουηδία συνέχισε επίσης να επενδύει σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η έρευνα, αντί να χρειάζεται να περικόψει σημαντικά σε αυτούς τους τομείς, όπως σε ορισμένες χώρες. Επίσης, βασικό χαρακτηριστικό της σουηδικής οικονομίας είναι η διαφάνεια και η φιλελεύθερη προσέγγιση του εμπορίου.
Την ίδια στιγμή, η χώρα εστίασε στην καινοτομία και επένδυσε στις ιδέες των νέων. Skype και Spotify αποτελούν δύο παραδείγματα, με τη Στοκχόλμη να χαρακτηρίζεται πλέον ως μία από τις πιο «hot» πόλεις για start-ups!
Στην πραγματικότητα, ο πλούτος στη Σουηδία κατανέμεται πιο ομοιόμορφα στις περιφέρειες από οπουδήποτε αλλού στην ΕΕ. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Σουηδία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ όπου κάθε περιφέρεια έχει υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τον μέσο όρο της Ένωση.
Η σημερινή οικονομική και κοινωνική ευημερία της Σουηδίας βασίστηκε στα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη χρηματοπιστωτική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Δεν είναι ανάγκη να ζήσουμε όλοι στη Σουηδία. Επίσης, δεν είναι ανάγκη να ταχθούμε όλοι υπέρ της Σοσιαλδημοκρατίας. Για χάρη της εξέλιξης, όμως, σε όποια χώρα και αν ζούμε, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να αντιγράψουμε τα κατορθώματα της Σουηδίας. Ας μην αρκεστούμε μόνο στον ήλιο ή τα χρήματα. Διότι, όσο και αν προσπαθούν αριβιστές και «wanna be» σκληροί ρεαλιστές-καπιταλιστές να το αντικρούσουν για χάρη της βραχυπρόθεσμης ευημερίας (η ρόδα γυρίζει αδίκως ανά πάσα στιγμή, ποτέ μην το ξεχνάς αγαπητέ σκληρέ καπιταλιστή και καριερίστα) και του «status», στο τέλος αυτό που «μένει» είναι ο Άνθρωπος.